NO YÊ TO SENÊ iNATO

*
Ma ré ki zon, sowda qomi u péra
Çıqa ke derdi newe biyé ve téra
Sowda u qomi ra, nébené céra
Cıra duriya, qomé ho ré béxéra


De tı ki wayiré raman u fıkıra
Sené inato, duri vındena cıra
Ma sené aqılo, tı beştiya pıra
Qotık a, wa u bırau ré hazıra


Yé sari ré hawur u xeverdara
Sar se vazo, tı cıré gosedara
Kor u kherr u lala tı heté ma ra
Çınay ré hundé vérde u bézara


Wayir ra ravér, qalxano hazıra
Serd u puku ré tı germ u adıra
Tenge de sari dest de sesadıra
Héstıré dinu ré dest de péskıra


Qa tı yé sopa tenga, sari gore
Cıré rame, rameti, siliye, vore
Jü yé ho ré, tı cıré har u more
Se bıvo, ho nébena, ve na tore


Ma nıkeka, uyo ke cor vındeno
Nézoneme ke, ma ra çı wazeno
Satgéyim famkoru ma de vezeno
Kata some, rae ro ma bırneno

07-06-2009
Qesa wa u bırau çıra toré zehira

XIZIR ORUCUNUN TOPLUMSAL ANLAMI VE ÖNEMİ

*
Xızır orucu, aslında bir hafta içinde tutulur. Genelde 3 gün olmasına karşın, bu husus katı kural değildir. Bir gün de tutulabilir. Hatta oruç tutmadan da diğer aktiviteler paylaşılır.

Farklı yörelerde farklı hafalarda oruç tutulur. kurban kesilir. Cem tutulur...
Bu aktiviteler bir ay sürer.
Xızır Ayı, barış ayıdır. Dostluk ayıdır. Toplumculuk ayıdır...

Xızır Orucu; yeni hesapla//(Miladi Takvim ile- Ocak Ayı// ÇELE ’nin ortasında başlar -yeni hesapla//(Miladi Takvim ile- Şubat Ayı// Guze ’nin ortasına dek sürer.
Yani:
eski hesapla//Eski (Rumi) Takvim ile- Çele //Ocak Ayı’ başında başlar, aynı ayın sonuna dek devam eder. Ancak bu süre farklı yörelerde farklı kullanılır. Yani yöreler, bu süre içindeki bir haftada gerekleri yerine getirirler.
*-*


YOLUMUZ, XIZIRIMIZ

Toplumsal yaşamımızda, Xızır’ın alanı geniş; yeri ağırlıklı ve yücedir. Xızır, inancımızda ağırlığı olan bir isim... Kutsal bir isim...

Bunun, sadece kutsallıktan kaynaklandığı sanılmasın.

Evet, kutsallık bir gerçek. Ancak, Xızır; bir tanrı değildir. Yaratıcı değildir. Hiç bir şeyi yoktan var etmez. Yoktan bir şey vermez.

Her ne kadar yoktan yaratmıyorsa da, dar anda, zor zamanda sahiptir. Koruyucudur, kurtarıcıdır.
Kim; nerede, ne zaman darda kalırsa, orada hazır ve nazırdır. Yani esirgeyen ve koruyandır. Hazırdır, nazırdır...


Bizden her kim, nerede darda kalır
Bekler ki arka bulur Piri faniden, el alır
Sonbahar, kış, ilkbahar, hiç de yaz olur
Vallah, billah elimizde kalmış ulu Xızır

İster fırtına, ister tipide dağda kalırlar
İster deryada su üzerinde olurlar
Ne zaman dara düşseler, ağlarlar
Parmak niyaz eder, eli kalbe koyarlar

Bizde, yani Désım’de iki ay çok önemlidirler, değerlidirler, kutsaldırlar...
1. Gağan Ayı
2. Xızır Ayı


Gağan Ayı, akrabalık ve hısımlık ayıdır. Hısım, akraba sorulur. Hali, hatırı sorulur. Özellikle bayan akrabalar(zéyi) sorulurlar, ziyaret edilirler. Hediyeler gönderilir. Hediyeler alınır.

Konu, komşu da ihmal edilmez.
Lokmalar dağıtılır. Hediyeler verilir. Kurbanlar kesilir.
Bu günlerde unutulmayacaklar; hamileler ve yaşlılardırlar.


Evde hısım, akrabadan bahsedilir. Amca, yegen, hala; dayı, yegen, teyze sorulur...
Tanışıklık artırılır.

Oruç tutulur. Lokma verilir. Kutsal ekmek(miyaz) pişirilir, paylaşılır.
Tanrıya, nimmetlerine, bereketine ve bolluğuna şükür edilir...

Hayvan yemleri, otu, yaprağı, saman vb. (alef) stoklanmıştır.
Yazdan, güzden depolanmıştır.

Zira her kes tedarikli, kışa hazırlığını yapmıştır...
Yakacağı, ateşi, odunu var...

Yiyecek ve içecekler hazırlanmış, stoklar yapılmıştır.
Ekmekleri, katıkları(yağı, çökeleği, peyniri vb) meyveleri, sebzeleri depolanmıştır.


Yazın, güzün ker kes işte, güçte... Yorgun, argın... Eşe, dosta; hısıma, akrabaya ayıracak fazla zamanı da yoktur. Düşünmeye bile mecali olmaz.


Ama güz geçip de kış olunca, artık her kes evindedir, içerdedir.
Dışarılarda fazla insan olmaz.
Birbirlerine ayıracak fazla zamanları vardır. Zamanları boldur.
Oturulur, konuşulur. Türküler, şarkılar söylenir. Hikayeler, masallar dinlenir.
-*-
Gağan; hısım, akraba arasında tanışıklığı, yakınlığı pekiştirmek için önemli ve kutsal dönemdir.
Yardımlaşmanın, dayanışmanın pekiştirildiği günlerdir.

*-*

XIZIR ORUCU

Xızır Ayı; barış ayıdır. Dostluk ayıdır. Toplumsal birlikteliğin pekiştirilmesi dönemidir.

Xızır orucu, aslında bir hafta içinde tutulur. Genelde 3 gün olmasına karşın, bu husus katı kural değildir. Bir gün de tutulabilir. Hatta oruç tutmadan da diğer aktiviteler paylaşılır. Ancak bu aktivitele yaklaşık üç haftalık bir sürede gerçekleşir. Yani farklı yerleşim birimleri, farklı günlerde gerçekleştirirler.
Etkinlikler, kullandığımız takvimle Şubat Ayı ortalarına dek de devam edebilir.



TOPLUM AÇISINDAN

Herkes yeterince dinlenmiştir. Küskünlüklerin, dargınlıkların giderilmesinin tam zamanıdır. Zira ilkbahara da henüz vakit vardır.

İlkbahar gelmeden; işe, güce başlamadan; kıra çıkmadan barışın, barışıklığın sağlanması için en uygun zamandır.



Kimler arasında dargınlıklar, küskünlükler varsa rayberler tarafından saptanır, giderilmeye çalışılır.
Bu gerçekleşmez de, bazı nizalar kalmış ise, pire, mürşide bırakılır.

Bu küskünlük ve dargınlıklar, aile içinde olabilir. Büyük, küçük arasında olabilir. Hısım, akraba arasında olabilir. Konu, komşu arasında olabilir. Köyler arasında olabilir. Aşiretler arasında olabilir. Ayrı inanç ve itikattan olanlar arasında olabilir.

Ama mutlaka giderilmeleri gerekir. Düşmanlıkların sürdürülmemeleri gerekir. Kimler arasında olduğuna bakılmadan...

Zira Désım inancında ve genelde Alevilikte barışık olmadan ibadete katılınmaz. Birinde veya birilerinden küskün, dargın biri; ceme katılamaz, alınmaz.

Keza kendisine küskün ve dargın birilerinin olduğu kişiler de ceme// ibadete katılamazlar. Taa ki, gönüller hoş edilip, helallık alınıncaya kadar...

Pir ve rayverler; Xızır Ayında yolda, eldeler.
Cemde, cemaattadırlar. Toplantı ve seminerlerdeler.
Dargınlar, küskünler bir araya getirilirler, barıştırılırlar. Barış ve uyum sağlanır.

Barışmamış, kükünlüğü devam ettirenler; ceme, cemaate, ibadete
alınmaz. Kendisi ile birlikte ibadet edilmez.


İnsan kendi inancına sahip çıkarsa
Hem kensidir, hem yolunun sahibi
Bizde denir ki , kim yoldan çıkmış ise
Biline ki, Xızır da kendisine darılmıştır
-*-

Bu ay, XIZIR ayıdır. Barışın, dostluğun ayıdır.
Kurbanlar kesilir, kurbanlar paylaşılır. Miyaz pişirilir, lokmalar paylaşılır.
Hamileler, yaşlılar ve kimsesizler asla unutulmazlar, bu etkinliklerde...

Tatlı ve helva pişirilir... Tatlı ve helva barışın simgeleridirler.


Bazen Xızır’ın ne yaptığı konuşulur
Helvayı işaretlediği, incik eti aldığı olur
Xızır, hiç kimseyi hayalsiz bırakmasın
Kimse de hayalsiz, ruhsuz kalmasın


XIZIR, bizde yüce bir isimdir
Böyle bilen, böyle diyen DÊSIM’dir
Oruç ayıdır, nefisler tutulur
Darlık, yokluk bilinir
Susuz kalınır, yar elinden su içilir


Cemler u cemaatler ayı...
Barışın ve kardeşliğin ayı...
Yardımlaşmanın, dayanışmanın pekiştirildiği günlerdir.

Küslük, kötülükler kaldırılır. Düşmanlık yok edilir.

YOL; SENiN YOLUNDUR, SEN SAHİP OLURSAN...

Torné Thuji

ROZÊ XIZIRi

ROZÊ XIZIRi

Asma rozé Xızıri, asma haştiya. Asma doştiya. Asma qomiya.
Rozé Xızıri, (eve hosavo khan) Asma Çeli de cérino.
Péynia çeli de qedino.
*-*


RAA MA DE XIZIRÊ MA

Weşiya qomé ma de, caé Xızıri zof hirao, gırano, berzo…
Mevazé ke no téniya jargiéni rao.
Heya! Na rasta… Xızır raa ma de namo de gırano.
Namo de olliyo. Jargiyo...

Xızır zé Heq(tanrı) niyo.
Çinebiyaene ra var nékeno. Çinebiyaene ra thowa nédano.

Çıqa ke Xızır çinebiyaene ra var nékeno, sopa tenge de wayiro. Kam koti tenge de bımano, o hama lewe de hazır u nazıro.

Yé ma, kam, koti çıqa tenge de maneno
Khalé kokımi ra dest u phoşti wazeno
Qe paiz, zımıstan, usar, qe amnoni beno
Babao ulle Xızır ma dest de maneno


Qe puk vo, pukeleke de kora manené
Qe derya u dengız de ağwe sero bené
Kéy ke kewti ve tenge, hona bervené
Dest qelvi ser, taé béçhıke kele kené

Raa ma de, Désım de dı asmi zof eve qiymeté. Qiymetıniyé. Jargiyé.

1. Asma Gağani
2. Asma Xızıri


Asma Gağani asma lézimiya. Lézimi pers bené. Xatıré lézımu pers beno. Soné diaré zeyiu. Soné diaré lézımu…
Loqmeyi bené vıla werté lézımu de. Keti(-kete:hediye-) diné lézımu, diné der u cirani...
Hem ki çé de qalé pére beno. Her kes péra ho perseno.
Ded u bırazayi, xal u werezayi zuvini tayna rınd nas kené.

Roze cérino. Loqme dino. Miyaz beno vıla. Olli ré//Heqi ré sıkır beno. Serva rama dey... Serva rameta dey...

Çıke her keşi tıdarık u qulığé zımıstani diyo.
Koliyé ho esté. Adıré ho esto.
Werdé mal u gay esto. Velg u alef tıdarık kerdo...
Heme çi payiz ra kerdo zerre...
Nuné ho, qatığé ho(ron u toraq uzn.), werdé ho...
Meyvayi (beri= darberi u vasberi) u
sebzeyi (perrupurri//zerzevat)

Omnani, payizi her kes gurino, qefelino. Wext cıré némaneno ke bıfıkriyo. Derdé kar u guré ho dero...
Ama payiz ke vérd ra, zımıstani heme kes zerre dero.
Zéde kes tevera niyo. Wexté ho zofo.
Nisené ro, qesey kené. Lawuku vané. Sanıku gos dané.
-*-
Gağan de serva lézımu, serva nas u dostu, serva qom u qebila wext esto...

*-*

ROZÊ XIZIRi

Asma rozé Xızıri, asma haştia. Asma doştia. Asma qomia.
Rozé Xızıri, (eve hosavo khan) werté asma Çeli de cérino.
Péynia çeli de qedino.




HETÊ QOMiYE RA

Herkes oroşiyo ra. Usari ré hona wext esto. Hona ke usar nébiyo, dısmeniye kami werte de esta, wedariyo...
Eke zerré çéyi de, werté brau de, werté lézımu de...
Eke werté der u ciranu de, eke werté péru de, eke werté aşiru de, eke werté qomu de... Eke werté pil u qızu de...

Pir u rayveri, asma xızıri de ra u réçu raé. Cem u cematu deré. Mısletu deré. Heredanu ané téhet. Zuvini ra kené hast.

Kam ke juyé bini de hast névo, nébiyo, nécérino cem u cematu... Raa Heqi ra véjino. Na rasta ma wa. Rasta qomé ma wa.


Mordemo ke raa horé wayir véjiyo
Hem ve huyo, hem wayiré raa heqiyo
Yé ma vané, kam RAA HEQi ra vérdiyo
Bızone ke Xızıro Khal cıra herediyo
-*-

Na asme, asma rozé XIZIRiya-/-Asma miyaz u QIRVANU zoniya
Asma bizerekuna... Asma qawuta... Asma şirénie u hewla wa...

Şirénie u hewla tılsım u sembolé haştiyé...

Gegane qesey beno ke xızıri se kerdo
Dest noro hewla, ya gosté péyeke berdo
Va Xızıro khal, qe keşi béğeyal meverdo
Maqa kam ke béğeyalo, roé ho merdo


XIZIR, raa ma de namo de gırano-/-
DÊSIMIZ niya zono, niya vano
Asma rojiya, nefs cérino…
Tenge u wésanie zoniné…

Asma cem u cematuna
Asma haştie u huré amaéna...

Teng u xıravie wedardaene… Dısmenie wedardaene

RAE RAA TÜYA, TI KE CIRÉ WAYİR VÉJİYA

Torné Thuji