DINU ÇIM DE Bİ Vİ KERGANE

Désim dinu çım de bi vi kergane

Adır est werte, verday pé bilgane
Na undére, qa xuya dinuna khane
Çewres serre de réyé, kerd vérane

Xırave cı ré amé, çeki vorde çarnay

Peyécoy kerdi kom, eve ho berdi day

Deşti kerdi ve ho verra, péra gıréday

Ho dara dest, sanay sare kılayé şay

Caverday amey; koy, warey, tholdey
Dısmenuné  Désımi ré nay ro vıley

Bi ra u olaği; koy, géris u cerdey

Goneweri resti ve her ca u warey

Her het ro amey, ve tabur u elay

Xayini ver, ra u réçi ro cı mısnay

Gureti, caé ke nécériyéne qolay
Téynia péya né, hewe ra ki amay

Verde kişti ağay, begi, xozonay
Berdi, kişti; dıma iyé sare u pay
Ser ra guret, va ard ve ro çınay
Taé lüy u kuzu werdi, taé vésnay

Taé şi kewti eskeftu, kou ro remay
Céni, çéney ağwe berdi, viyarnay

Ma u pi, eve ho dest ra xeneknay
Domané ke wésaniye ver bervay

Dımera ray cériyay, bombey erjay
Cor de adır u kıle Désımu ro vornay
Eskeftu de eve düy ve ağuy xeneknay
Domané vırare, néwes u kokımé héştay

ANADİLİNDE BİR MERHABA

 Kendi halkının- yani nine ve dedelerinin- dilinde bir “merhaba” sıcaklığı ve tadı;
 başkaca hiç bir dilden alınamaz.

O bir iç sıcaklığıdır. O bir yürek sıcaklığıdır... Kendisi olma tadıdır.
O, bin yılların sıcaklığıdır. Binlerce yıllık taddır...
O tadın varlığının sürmesi, halkın ve insanlığın elindedir...
Yer yüzü bu renklerden, tad ve uyumdan yoksun kalmamalı...

DİLLERİMİZ RENKLERİMİZ VE TADLARIMIZDIR

Kendi yüreklerinin sıcaklığı ve şirinliğinin yer yüzünde devam etmesini her kes ister. Kaybolmasın, var olsun, ister....
Ama doğru yol, öncelikle sahibi olunan değerlere sahip çıkmalı, insanlar... Kendi renklerini, tadlarını, sıcaklık ve güzelliklerini yaşatmaya, devam ettirmeye çalışmalıdırlar, insanlar...
Kimi halklar, dillerine, kültürlerine sahip çıkıp yaşatmaktadırlar. Varlıklarını güçlü kıldılar...
Kimi halklar, sahip çıkamadılar. Tadları ve renkleri yeryüzünden kalktı. Yok oldular... Varlıklarını yitirdiler.
Bugün kendi dilimiz ve kültürümüz de dardadır... Yok olmanın sınırındadır. Renklerimiz ve tadlarımız ortadan kalkmaktadır.


ATADİLİNİN / ETNİK DİLİN ANLAM VE ÖNEMİ

“DİL” üzerine tartışmaları dinler ve de izlerken, insan; hayretlere düşüyor…

- Kimileri, başka halkların dillerini ve kültürlerini yasaklar…
- Kimileri de kendi dil ve kültürlerinin yasaklanmasını kabullenir…
Adını koyamıyorum…

Uzmanları, kendi alanlarında bilgi ve yorumlarını paylaşmalıdırlar…
Toplumu ve de insanlığı aydınlatmalıdırlar…
Bugün susuyorlarsa, sadece kendi toplumlarına değil, ama aynı zamanda insanlığa, insanlığın geleceğine bu büyük kötülüğe devam edecekler mi?

“DİL MESELESİ”nin sadece siyaseten ele alınması da doğru değildir. Sadece toplumsal mesele de değildir. Aynı zamanda insani bir meseledir. İnsanlık meselesidir.
Dil, insan olmanın en anlamlı aracıdır. İnsani gelişimin en başta gelen unsurudur.
Yani bir canlının insana dönüşümünün en önemli etkenidir. Üretilmiş en yüce değerdir.
Dil zenginlik kaynağıdır. Üretim alanı olduğu gibi üretim aracı ve gerecidir de…
İçinde yaşanılan toplum ve toplulukların da en önemli varlık nedeni ve zenginlik kaynağıdır.

Bir halkın dili, kendisi için en temel varlık ögesidir. Dili yok edilmiş bir halk da yok edilmiştir. Yok olmuştur…


BİLİNE Kİ !

DİL ;

• • Nine ve dedelerin hissedilen nefesidir.
• • Ruhlarıdır, nine ve dedelerin...
• • Nine ve dedelerin iç sıcaklığıdır.
• • Nine ve dedelerin aklıdır...
• • Yaşamlarından esintilerdir, ataların...
• • Kendinin varlık gereğidir...
• • Kimliktir...
• 
  
• Gerçekliğinin aslıdır...
• 
  
• Akıldır, ruhtur, içtir, sevgidir, şirinliktir, güzelliktir, iyiliktir....

DİLSİZ KALMAK;

• • Mahrum kalmaktır...

• • Kısır kalmaktır...

• • Kıraç kalmaktır...

• • Kuru kalmaktır...

DİLSİZ KALMAK; halk olarak ölmektir... Halk olarak yok olmaktır...

DİLLERİN ÖLÜMÜ; insanlığın kol ve kanatlarının kırılmasıdır... Kolsuz, kanatsız kalmasıdır...


DİL ;

• İstemektir. İstememektir...
• Duymaktır. Anlamaktır...
• Görmektir... Seçmektir...
• Hayattır. Yaşamaya devam etmektir...
• Dil uğraştır. Aştır. Iştir.
• Üretmektir. Ürün vermektir...

Kısacası; 

• Sözünü söylemektir. 
• Kendi eliyle yapmaktır. 
• Kendi gözü ile görmektir... 
• Kendi kulakları ile duymaktır...

Dillerin kaybı, insanlığın kol ve kanatlarını yitirmesidir...


BU SEBEPLE:

• - DİLİMİZ DİLİMİZ DİLİMİZ
• - ZONÉ MA ZONÉ MA ZONÉ MA
• - ZAZACA ZAZAKİ DIMILKİ

Mehmet Tüzün

HERÉ SARİ

Na dina de, koti beno bıvo, her hero
Se bıkero ki, kerdena ho ra béxevero
Rasta ho a wa ke, her eke kami vero
Qa halé déy yé heri ra zof zof bétero


Mevazé ke no sené hewao déy vero
Teyniya bıné bari né, destu verdero
Hawuré cı niyo ke, baré sari bındero
De çıqaşé ke fetelino, dı lıngu sero


Bari bındero, hundé ke aqıl nékero
Ra néxeleşino, qe vazé ke cewhero
O dı lıngıno, unca ki bıné bari dero
Bıné baré sari dero, sar ki bari sero


Vizéri nézono, meste ra béxevero
Cı ré qe tomete niya, raşti ke hero
Tomete nébena, her heréni bıkero
Qa ğériviya, inson ke heri ververo


Yé heru ra bétero, halo ke tedero
Heq keşi halé heruné sari mekero
Sayiya sari ra loqme u phari vero
Rasta ho ra béxevero, sari ré hero


Zéde névénino, halo ke, o tedero
Hundé ke vıréniye ro keşi mecéro
Kam ke eve qesa heri rae ra şéro
Qusıré ho heréniya heri ra bétero


Çé vésaye ma no sené félo to vero
Çı xırave esta, her çi zé ho vındero
Yané ison ke isono, her ki ke hero
Goré rasta ho, liyaqé ho ke bıkero

Qe suku de, qe dest u duzu de, qe ko ra

05. Guze 2008-

ZAZACA OKUMA- YAZMA DERSLERİ-__004 " q, w, x , é"

*

Türkçe'den farklı olarak, Zazaca'da 4 ayrı harf daha var. (Zazaca'da 4 farklı ses var)

Bunların üçü sessiz = q, w, x .

Biri sesli = é



Türkçe'de olmayan Zazaca sessiz harfleri kelimeler içinde görelim :


Q q ( Biz, Türkçe'de de "kar yağdı" demeyiz. "qar yağdı" deriz.

Qorr : bacak

Qey : neden

qeleme : kalem

qarnaene : kızdırmak(kudurtmak)

qewxa : kavga

qılancık//qılancıke : saksağan (erkeği/dişisi olanlar için)
qese : kelime
qolınd : kalın
qatır/qatıre : katır (erkeği/dişisi olanlar için)

qeyde : kaide

qor : bacak
qoré to: senin bacağın

qorê ho: kendi bacağı


qese: kelime
qesa: söz

qeseykerdene: konuşmak

qız : Küçük
laco qız: küçük oğlan
Qatıre : Katır

qéy :neden/niçin

Çıqa : ne kadar

Çıqa ke: her ne kadar (da)

qeyde: kaide

Rınd(iyi) qayté ho(kendi) be : Kendine iyi bak





W w (ağzın tümü ile dil kullanılmadan)

Ware : yayla

Werd : yemek

Welat : yurt, vatan

Wendene : okumak


W w

Wae : bacı
Wele : toprak/kül


Werd : yemek
Werdene :yemek yemek

Wastene : istemek


Wendene :okumak

Wedardaene : saklamak

Wereza : yegen(dayıya göre)

Werezaê(yegenim) mı(benim) sono(gider) mekteb(okul):

Ewro : bugün
Dewıji(köylüler) şiyê(gitmişler) ware(yayla-) :

Wae, qayté bıraê xo kena: Kız, erkek kardeşine bakıyor.

Domani warway kaykenê: Çocuklar yalın ayak oynarlar

wele wené : toprak yerler

Wela adıri : ateş külü

Wela hardi : toprak

Weşie : sağlık
Ma(biz) weşiasağlığını) to(senin) wazeme(isteriz) :

Bımane weşie de: Sağlıcakla kalın

wext : vakit
béwext : vakitsiz





X x

Xort : genç(erkek)

Xırt : cesur

Xal : dayı

Xapıtene : kandırmak



X x

Xal : dayı
Xınami : dünür
Xırave :bozuk

Xas : ipek, asil
Xatır : hatır
Xafıke : zar, sıvıların üzerindeki ince tabaka, kaymak
Xafıka seré sıti : süt kaymağı

Xılıke : ortası şişkin derin tencere
Xete : hat, evlek
Xırxe : elle tutulabilir, bir veya bir kaç kiloluk taş

Xalé mı : benim dayım
ewro:
çé: ev
yéno çé ma: geliyor bizim eve

Xalcêniya mı : dayımın karısı

Xeta kerdene : hata yapmak
Xeta mı çina : benim hatam yok
Ma bé xetayime :biz hatasızız

Xalıka mı : teyzem
Domoné xalıka: teyzemin çocukları
Xase : doğrusui iyisi
Xase kerdene : doğrusunu yapmak
To xase kerda : sen iyi yapmışsın


Xoz//xoze : domuz/domuz
Xud : bilinç
Béxud : bilinçsiz

Xızır : Hızır
Xort : genç
Xırt : cesur
Xori : derin
Xav : gevşek,
Xaw : kav, mantar kavı(kuruyus, oamuklaşması)

Xaxud--(bir yapı ya da dayanağın) : eğreti, gevşek, güvensiz, dayanıksız
Xusk : kırağı
Xojiv : mutlu, kutlu
Buxuz : kin
*


VENGINA KE TIRKİ DE ÇİNA: (É é)


Éndi : artık
Éy : o(geçmiş zaman- nesne alan fiillerle kullanılır)
É : onlar
Çé : ev
Béveng : sessiz
Kémi : eksik
yéno : gelir
derdé ma : derdimiz bizim
yé to : seninkisi
béwext : zamansız
téy : birlikte

éy wend : o okudu(erkek)
éy ard : o getirdi(er)
éndi bé : artık gel


bévengın : sessiz (olan)
béçhare : çaresiz
béderman : dermansız
bézar : bıkkın
béxud : şuursuz, bilinçsiz

Béçhıke : parmak
Çé : ev
Çéneke : kız
Cénike : kadın :

Dés : duvar
Şér : aslan
Wéy : vay

Kıtavê mı çino : kitabim yok



mérdé ho :koca (sı) kendi

Çê ma bizim evimiz

Koê Sulvışi, Çéle ra berzo: Sulvıs Dağı, Çéle 'den yüksektir.

Koé Bağıre tayna berzo: Bağır Dağı daha çok yüksektir.

Koé ma : dağ bizim
tayna berzo : daha yüksektir
Waé ma : bacılarımız bizim
Maé ma : analarımız bizim
Bıraé ma : kardeşlerimiz bizim

RIND KE SIMA ESTÊ

*

Çı rınd ke, sıma wes u war, riyé dina deré
Jiar u diyaré Désımi coru sıma céra nékeré
Wastena sıma gore vé, çı ke sıma ré xéré
Ver, péyé sıma pır vo, motaz mevé çiyé ré


Çıqa ke heme kes, horé weşie ho rameno
Çı liyaqé ho bıvéno, her keşi ré ki véneno
Rınd u rast weşie ra cor thowa nézoneno
Jüyo ke qimeté weşie zono, xase keno


Rınd ke na dina sero ma zuvini véneme
Tayna rındo, ma ke qimeté weşie zoneme
Ma zerré ra, weşia pil u qızé sıma wazeme
Sıma ra xevera xére gurete, ma zof sa beme


Bıramé weşiye, tımutım bımané weşiye de
Qimeté weşiya ho bızoné sıma, her çira zéde
Heskerdoğé sıma kémi mevé, sıma dorme de
Kami zof wazena, sıma tım bıvéne ho lewe de

Torné Thuji

ZAZACA OKUMA- YAZMA DERSLERi- 003

*


Zazaca’da kelimelerin cinsiyeti var(eril-dişil)

Türkçe gibi okuyun!

---Zazaca - - - - Türkçe

....nér____: eril // erkek
...may____: dişil // dişi

- - Adır - -(nér) - - - ateş
- - ostor- -(nér)- - - at (eril) ==> ostore //mayine: - - - kısrak(dişil)
- - bıze- - (may)- - - keçi
- - Piyaz –(nér)- - - soğan
- - Dest- -(nér)- - - - El
- - ron - --(nér)- - - yağ
- - Fek - - (nér)- - - ağız
- - sane- -(nér) - -- tarak
- - - ga - -(nér) - - - öküz
- - Şilane-(may) - - - kuşburnu
- - hes - -(nér) - -- - Ayı (eril)
- - tüye- -(may) - - - dut
- - jüye- -(may) - - - bir/biri(bayan) ju-(nér) –bir//biri(adam)
- - uşire- -(may) - - - çubuk
- - kerge—(may)- - - tavuk
- - -vore – (may)- - - kar
- - -Lüye –(may) - - - tilki lü-(nér)
- -Yemis –(sıxlet) - - - yemiş
- -manga-(may) -- - - inek
- - zur - - (zur) -- - - - yalan
- - Nare –(may) - - - - nar

Eve zoné ma : Bizim dilimiz ile... Karşılarına Türkçesi

geniş zamanı, şimdiki gibi kullanıyoruz, genelde...

Ez bervenu : ben ağlarım- - - - - - ez: ben

Tı huyena : Sen gülersin - - - - - - tı: sen

O huyeno : O güler (eril)- - - - - o : o (erkek//eril)

A nusnena : O yazar(dişil)- - - - - a : o (bayan//dişil)

Ma zoneme : Biz biliriz. -- - - - - ma: biz

Sıma wanené: Siz okursunuz.- - - - - sıma: siz
Ê yéné : onlar gelir. - - - - - - - é : onlar

Ni qesu bıwanéTırki ra bınusné! //Bu sözleri oku, Türkçesini yazın!

Manga yéna dıtene : İnek sağılır.

Lüye kerge werda : Tilki tavuğu yémiş.

Duri ra veng yeno : Uzaktan ses gelir.

Adır dest vésneno : Ateş el yakar.

Ewro şiliye vorena : Bugün yağmur yağar.
(Bugün yağmur yağacak anlamında)

ZAZACA OKUMA-YAZMA DERSLERi- 002

-*-
Ama Zazaca'da bazı sessiz harfler; dil ucu ve ağzın ön tarafı ile söylenir.
Erzurum ve Kars yöresi insanlarımız bu seslere pek yabancı sayılmazlar.

Bu durum için, elbette ki harf koymaya gerek yoktur. Ama sesin doğru telafuzu için, o sessizin önüne "h" harfini koymakta fayda gördük...

Bu sessizlerden "ch ve çh" yi dil ucu ile söyleriz... "kh, ph, th" yi ağzın ön tarafı ile ve yumuşatarak telafuz ederiz... Bu bir ayrıntıdır. Şimdilik fazla takılmamak gerekir. ileride bu konuda açıklama yapacağım.




Zazaca ile Türkçe' de 21 sessiz aynıdır...

Bu 21 sessizi örneklerde görelim, okuyalım.
Kelime içinde:


Harf - - - -Zazaca - - - - - Türkçe
- Bb - - - - - bıze - - - - - - keçi
- Cc - - - - - cênike- - - - -- kadın
- Çç - - - - - çêneke - - - - - Kız
- Dd - - - - - dest - - - - -- el
- Ff - - - - - fek - - - - - - ağız
- Gg - - - - - ga - - - - - - - öküz
- Ğğ - - - - - ğezale - - - - - ceylan
- Hh - - - - - Héga - - - - - -- Tarla
- Jj - - - - - jil - - - - - - - filiz
- Kk - - - - - kerge - - - - - - tavuk
- Ll - - - - - Lüye - - - - - - tilki
- Mm - - - - - merre - - - - - fare
- Nn - - - - - nun/non - - - - - ekmek
- Pp - - - - - pısınge - - - - - kedi
- Rr - - - - - ron - - - - - - yağ
- Ss - - - - - sole - - - - - - tuz
- Şş - - - - - şir - - - - - - Sarmısak/şir
- Tt - - - - - tüye - - - - - - dut
- Vv - - - - - veng - - - - - - ses
- Yy - - - - - yêne - - - - - - Cuma
- Zz - - - - - Zengen - - - - - - kazma





7 SESLi DE AYNI...

"é" sesi de "e" nin dar ve damaktan söylenmesidir.
//"Kedi" kelmesindeki "e" sesi gibi...

-Zazaca ve Türkçe'deki ortak 7 sesliyi kelime içinde görelim, okuyalım...

Harf - - - - - - Zazaca - - - - - Türkçe
-A a - - - - - - asme - - - - - - ay
-E e - - - - - - eskıze - - - - - Kuru üzüm
-I ı - - - - - -- sodır -- - - - - Sabah
-İ i - - - - - - - ita - - - - - -- bura
-O o - - - - - -- ostor - - - - -- at
-U u - - - - - - Usar - - - - - - bahar
-Ü ü - - - - - - Lüye - - - - - - tilki

Türkçe'de olduğu gibi oku!